آشنایی با ترمز دستی و نحوه عملکرد آن در خودرو
*با ما (گروه بازرگانی فلاحی) همراه باشید.
احتمالا شما هم حداقل یکبار نام ترمز دستی را شنیده اید و با وظیفه آن آشنا هستید. این نوع ترمز در مواقع ضروری به کمک راننده آمده و خودرو را متوقف می‌کند.
شاید برای شما هم جالب باشد که نحوه عملکرد آن چگونه است؟ چه نیرویی در آن خودرو را متوقف کرده و در جای خود ثابت نگه می‌دارد؟ چند نوع از آن‌ها وجود دارد و معایب و مزایای آن‌ها چیست؟
اگر پاسخ سوالات فوق را نمی‌دانید، نگران نباشید؛ ما به منظور آشنایی شما با این نوع سیستم و پاسخ به سوالات احتمالی، این مقاله را تهیه کرده ایم.
ترمز دستی چیست و چه وظیفه‌ای در خودرو دارد؟
ترمز دستی برای ثابت نگه داشتن خودروی روشن یا متوقف شده به کار می‌رود. این نوع ترمز با نام ترمز پارک نیز شناخته می‌گردد و قادر است خودرو را در شیب 30 درجه ساکن نگه دارد.
ترمز دستی به عنوان یکی از ضروری‌ترین ابزارهای خودرو، کمک می‌کند که خودروی در حال توقف شما، به طور کامل متوقف شده و در یک جا ساکن بماند. با فعال سازی این ترمز، می‌توانید پاهایتان را از روی ترمز بردارید. ترمز پارک به شکل‌های اهرم، پدال و دکمه در داخل کابین و در نزدیکی و دسترس راننده قرار دارد.
تقسیم بندی ترمزهای دستی بر اساس شکل ظاهری و عملکرد آن‌ها انجام می‌گیرد. از نظر شکل ظاهری ترمزهای دستی به سه دسته تقسیم می‌گردند که در ادامه دو مورد از آن را خدمتتان معرفی می‌کنیم.
· ترمز دستی اهرمی
ترمزهای دستی اهرمی‌در خودروهای قدیمی‌بیشتر به چشم می‌خورد. این نوع ترمز به شکل یک اهرم و یک دکمه بالای آن تعبیه شده است. برای فعال سازی این ترمز باید اهرم را بالا کشیده و سپس در بالاترین درجه رها کنید. برای غیر فعال کردن نیز تنها کافی است که دکمه بر روی آن را فشار داده و اهرم را به سمت پایین هدایت کنید.
· ترمز دستی دکمه ای
در این مدل، همانطور که از روی نامش پیداست، از یک دکمه به عنوان ترمز دستی استفاده شده است. در این نوع ترمز، با فشردن دکمه، موتور برقی درون این سیستم موجب درگیری ترمز می‌گردد. در نوع دیگری نیز بر روی هر چرخ از یک سیستم الکترونیکی استفاده شده است که به محض فشردن دکمه، دیسک‌ها مورد فشار قرار گرفته و چرخ‌ها درگیر می‌گردند.
انواع ترمز دستی از نظر عملکرد
در مطالب فوق به معرفی دو مورد از ترمز دستی که از نظر شکل ظاهری با یکدیگر متفاوت بودند، پرداختیم. در این قسمت قصد داریم که به طور اساسی درباره تفاوت‌های آن صحبت کنیم. ترمزهای دستی بر اساس عملکرد به دو نوع مکانیکی و الکترونیکی تقسیم می‌گردند.
ترمز دستی‌های مکانیکی
ترمزدستی‌های مکانیکی به دو دسته اهرمی‌و پدالی تقسیم می‌گردند. برای فعالسازی، این نوع از ترمز دستی‌ها ابتدا فشرده شده و سپس با رها سازی پدال یا اهرم آزاد می‌گردند. اغلب ترمزهای دستی دارای دسته یا اهرم و دکمه آزادسازی ترمز هستند.
نحوه عملکرد و حرکت دسته اهرمی‌در این نوع ترمزها بدین گونه است که با فشردن دکمه، اهرم به سمت بالا یا پایین حرکت می‌کند تا لحظه که دکمه یا ضامن را رها نکنید، اهرم قابل حرکت است. اما به محض رها کردن آن، اهرم در جای خود باقی می‌ماند. ترمزهای پدالی در اغلب خودروهای آمریکایی نظیر به کار برده می‌شود.
حرکت اهرم و فشردن پدال در طول عمر ترمز دستی نقش مستقیمی‌دارد.
عملکرد ترمز دستی‌های مکانیکی
بر اساس استاندارهای جهانی، ترمز پایی بر روی همه چرخ‌ها قرار داشته و در آن‌ها فعال است. ترمزهای دستی و ترمزهای پایی از یکدیگر مجزا هستند. همانطور که می‌دانید در لحظه فعال بودن ترمز دستی، تنها چرخ‌های عقب متوقف می‌شوند و چرخ‌های جلو هنوز قدرت حرکت دارند. نحوه عملکرد سیستم ترمز دستی مکانیکی به صورت زیر است:
در ابتدا به خاطر داشته باشید که اساس کار این نوع سیستم بر پایه سیم‌های فلزی است. یک سر این سیم‌ها به لنت‌های ترمز و سر دیگر آن به اهرم یا پدال متصل شده اند. لنت‌های ترمز که در برخی از خودروها با نام کشکک‌ها شناخته می‌گردند، بر روی میل گاردن قرار داده شده اند. با فعال سازی اهرم یا پدال، سیم‌های فلزی موجب کشیده شدن کشکک‌ها و در پی آن توقف میل گاردن می‌شوند.
بهتر است بدانید که عملکرد ترمزهای پدالی نیز کاملا مشابه ترمزهای اهرمی‌است و مانند آن‌ها به دو دسته تقسیم می‌گردند. تنها تفاوت آن‌ها این است که به جای استفاده از اهرم، از پدال در آن استفاده شده است.
نکته دیگری که بهتر است به آن نیز بپردازیم، این است که ترمز برخی از خودروها از نوع دیسکی است. این موضوع تفاوتی در عملکرد ترمز دستی ایجاد نمی‌کند. بلکه تنها کشکک‌ها بر روی دیسک‌ها سوار می‌شوند.
همچنین در عملکرد ترمزهای دستی مکانیکی، روغن ترمز نقشی نداشته و کلیه عملیات آن از طریق کشکک‌ها و لنت‌ها انجام می‌گیرد.
انواع ترمز دستی‌های مکانیکی
همانطور که گفتیم اساس کار ترمزهای دستی مکانیکی بر پایه سیم‌های فلزی است. بدین ترتیب ترمز دستی‌های مکانیکی به دو دسته زیر تقسیم می‌گردند :
ترمز دستی تک سیم
در این نوع ترمز دستی‌ها تنها از یک سیم استفاده شده است. یک سر سیم به اهرم و سر دیگر آن به قطعه‌ای T شکل که حالت لولایی داشته، متصل شده است. قطعه T شکل نیز از طریق دو سیم به لنت‌های چرخ‌های دو طرف متصل می‌گردد.
در ترمز دستی‌های تک سیم با حرکت اهرم، سیم متصل به T تحریک شده و کشیده می‌گردد. همزمان با این اتفاق، سیم‌هایی که از T به سمت چرخ‌ها نیز متصل شده اند، کشیده شده و چرخ‌ها متوقف می‌گردند.
ترمز دستی دو سیم
در این نوع ترمزها از دو سیم مجزا استفاده شده است که ارتباط مستقیم بین اهرم و لنت‌ها را برقرار می‌کند. نحوه عملکرد آن‌ها نیز به این گونه است که با حرکت اهرم به سمت بالا هر دو سیم همزمان و به یک اندازه کشیده شده و خودرو متوقف می‌گردد.
مزایا و معایب ترمز دستی‌های مکانیکی
سال‌های زیادی بود که اغلب افراد از عملکرد ترمزهای دستی مکانیکی شکایت می‌کردند. اغلب آن‌ها اظهار داشتند که این نوع ترمز، تفاوت خاصی در خودرو ایجاد نکرده و به عبارتی کارایی لازم را ندارد. همین موضوع سبب شده تا ترمزها الکترونیکی وارد بازار شده و کم کم جای آن را بگیرند. البته علارقم عیب بزرگ آن، این سیستم مزایایی نیز دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
مزایا
- تعمیر و نگهداری آن راحت است
- هزینه تولید آن به صرف است
- سرویس‌های دوره و تعمیرات آن ارزان تمام می‌شود
- هزینه تهیه قطعات یدکی آن تقریبا پایین است
معایب
- برای فعال سازی ترمزها به خصوص در مدل اهرمی‌آن نیاز به نیروی انسانی زیادی است.
- برای فعال سازی یا رها سازی ترمز به تمرکز و دقت زیادی نیاز است.
- در صورت فعال سازی یا رها کردن ناقص اهرم‌ها، استهلاک لنت‌ها خودرو افزایش می‌یابد.
- قطعات آن استهلاک بالایی دارند
- گاهی اوقات ایستایی آن برای نگهداری لنت‌ها و چرخ‌ها کافی نیست و قدرت آن به سرعت کاهش می‌یابد
- برای خودروهای اتوماتیک در مسیرهای سربالایی و سر پایینی مناسب نیست و کارایی لازم را ندارد
- در مدل‌های اهرمی‌فضای کابین خودرو را اشغال کرده است
- قبل از شروع به حرکت باید نسبت به آن هوشیار بوده و دقت کافی داشته باشید
یکی دیگر از معایب این نوع ترمز، حرکت خودرو در لحظه فعال بودن این ترمز است. این اتفاق در خودروهایی که لنت‌های آن‌ها روبه اتمام است، تشدید شده و بیشتر می‌گردد. شاید برای شما هم نیز پیش آمده باشد، که با ترمز دستی فعال شروع به حرکت می‌کنید. اگر سیستم ترمز در صحت و سلامتی کامل باشد، چرخ‌های عقب قفل شده و بر روی زمین کشیده می‌شوند که در این لحظه شما متوجه فعال بودن ترمز دستی خواهید شد.
اما در خودروهایی که لنت‌های آن پایان یافته یا زمان سرویشان فرا رسیده است، علارقم فعال بودن ترمز دستی، خودرو حرکت کرده و سایر قطعات آن به شدت آسیب می‌بینند.
ترمز دستی‌های برقی یا الکترونیکی
با توجه به معایب و مشکلاتی که در نوع ترمز دستی مکانیکی بود، نوعی جدیدی از آن‌ها ابداع و اختراع شد. این نوع از ترمزهای دستی با نام EBP یا E-Brake نیز شناخته می‌گردد. ترمزهای EBP به صورت مجزا و در دو نوع پدالی و دکمه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. در نوع دکمه ای، دکمه در نزدیکی دنده یا زیر فرمان قرار دارد. در نوع پدالی نیز به صورت یک پدال که 20 سانتی متر از پدال ترمز فاصله دارد، تعبیه شده است.
عملکرد ترمز دستی‌های الکترونیکی
در این نوع ترمزها نیز مانند ترمزهای مکانیکی، کشکک‌ها و لنت‌ها درگیر می‌شوند. همچنین نیروی وارد تنها به دو چرخ عقب وارد شده و آن‌ها را قفل می‌کند. نحوه فعال سازی آن‌ها نیز از طریق نیروی برق صورت می‌گیرد.
انواع ترمز دستی‌های برقی
ترمز دستی‌های برقی نیز بر اساس عملکرد به دو نوع زیر تقسیم می‌گردند :
_ترمز دستی الکترونیکی کابلی:
این نوع از ترمز دستی الکترونیکی ساده‌تر و ابتدایی‌تر بوده و عملکرد آن نیز شبیه به ترمز مکانیکی است. در این نوع ترمز دو سیم نیز از دکمه ترمز به لنت‌ها متصل شده اند. البته در میانه راه نیز یک موتور الکتریکی به منظور افزایش کارایی و دقت بیشتر قرار داده شده است.
هنگامی‌که راننده دکمه ترمز دستی را فشار می‌دهد، دو سیم به لنت‌های جلو متصل شده و سپس سیم‌ها توسط موتور الکتریکی کشیده می‌شوند. در ادامه این حرکت، لنت‌ها نیز توسط موتور الکتریکی تنظیم می‌گردند.
بنابراین همانطور که مطالعه کردید، سیستم ترمز دستی کابلی از ترکیب ترمز دستی مکانیکی و الکترونیکی تهیه گشته است. اغلب ترمزهای دستی الکترونیکی کابلی، به صورت دکمه‌ای تهیه می‌گردند. اما خودروهایی وجود دارند که در آن‌ها از سیستم کابلی استفاده شده است.
_ترمز دستی الکترونیکی غیر کابلی:
این نوع ترمز دستی نسبت به سایر آن‌ها متفاوت است. در واقع در آن از هیج اتصال کابلی‌ای استفاده نشده و هیچ بخش مکانیکی‌ای ندارد. قطعات و اجزای تشکیل دهنده آن تنها موتور الکترونیکی است که درون کالیپرهای چرخ عقب به کار رفته است. مکانیزم این نوع ترمز دستی بر اساس لنت‌ها و دیسک‌های ترمز انجام می‌گیرد.
نحوه عملکرد آن بدین گونه است که با فشردن دکمه ترمز دستی، چراغ هشدار ترمز دستی روشن شده و گزارشی به سمت ECU ارسال می‌گردد. سپس ECU نیز دستور فعال سازی را به موتورهای الکتریکی انتقال می‌دهد. در این هنگام ترمز دستی فعال می‌شود. نحوه غیرفعال سازی آن نیز تنها به همین صورت و با فشردن مجدد دکمه ترمزدستی انجام می‌گیرد.
مزایا و معایب ترمز دستی‌های الکترونیکی
این نوع از ترمزهای دستی به منظور رفع عیب‌های ترمزهای مکانیکی به وجود آمده اند. برخی از معایب آن را رفع کرده و نقاط قوت آن بهبود بخشیده اند. از مهم‌ترین مزیت آن‌ها می‌توان به امنیت بالای آن به دلیل فشار و تمرکز ECU اشاره کرد. اما علارقم این موضوع، این سیستم خالی از عیب نبوده و در کنار داشتن مزایای فراوان، معایبی نیز دارند.
مزایا
- وزن خودرو نسبت به نوع مکانیکی آن کاهش یافته است
- استهلاک لنت‌ها کم شده است
- فضای مفید کابین افزایش یافته است
- استفاده از آن برای راننده راحت‌تر شده و نیازی به نیروی زیاد نیست
- برای فعال سازی آن به دقت و توجه خاصی نیاز نیست
- در خودروهای تمام اتوماتیک در زمان شروع حرکت به صورت خودکار غیر فعال شده و به نیرو یا توجه خاصی نیاز نیست
- قدرت آن بیشتر است
- طول عمر قطعات آن بالاتر است
- در سربالایی‌های تند، در خودروهای اتوماتیک عملکرد مناسبی دارد
- خودرو توسط ECU آنالیز شده و در مواقع ضروری مانند سراشیبی‌ها به طور خودکار فعال می‌گردد
معایب
- هزینه تولید و تهیه آن بالا است
- قطعات و اجزای تشکیل دهنده آن گران است
- تعمیر آن سخت و هزینه بر است
- مکانیزم موتورهای برقی آن‌ها پیچیده است
- تعمیر موتورهای برقی به دلیل مکانیزم پیچیده، سخت و زمانبر است
علائم و نشانه‌های خرابی ترمز دستی
برای داشتن ترمز دستی خوب و مناسب، این قطعه باید به صورت دوره‌ای مورد بررسی و توجه قرار گیرد. اگر ترمزهای دستی اهرمی‌به صورت استاندارد بالا نیایید یا به خوبی آزاد نشود، نشان دهند بروز مشکل و خرابی این قطعه است. عدم کشش مناسب و کافی نیز می‌تواند یکی دیگر از نشانه‌های پایان یافتن طول عمر و فرا رسیدن زمان تعویض آن است.
ترمزهای دستی به دلایل مختلفی خراب می‌شوند. اما از شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به خرابی پمپ روغن، تمام شدن لنت‌ها، بروز مشکل در بوسترها اشاره کرد.
همانطور که مطالعه کردید ترمز دستی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. هر یک از آن‌ها نیز شامل قطعات و اجزای مختلفی هستند که خرابی کوچکترین جزء از آن می‌تواند بر عملکرد ترمز و توقف خودرو تاثیر مستقیم داشته باشد. قطعاتی چون پدال ترمز، سیم ترمزها، لنت‌ها و کشکک‌ها از جمله مهم‌ترین بخش‌های این سیستم محسوب می‌گردند.
از علامت‌ها و نشانه‌های رایج خرابی ترمز دستی در دو نوع پدالی و اهرمی را می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترمز دستی خودرو علارقم فعالسازی به درستی عمل نمی‌کند.
- ترمز دستی بعد از رها کردن اهرم، پدال یا دکمه به حالت اولیه خود باز نمی‌گردد.
- در هنگام فشرده شدن پدال و دکمه یا بالا آوردن اهرم، هیچ گونه مقاومتی احساس نمی‌گردد.
- در صورتی که ترمز دستی به اندازه مناسب و استاندارد، ریگلاژ نشده باشد، پدال ترمز بیش از اندازه پایین می‌رود.
نحوه ریگلاژ سازی ترمز دستی
قبل از هر اقدامی‌باید بدانید که ریگلاژ کردن ترمز دستی کار حرفه‌ای و تخصصی است. بنابراین اگر در این زمینه اطالاعات کافی ندارید، از انجام آن صرف نظر کنید.
برای انجام ریگلاژ سازی می‌توانید سه روش زیر را امتحان کنید.
روش اول
در این روش در حالیکه ترمز دستی را خوابانده اید، درب کناری آن را باز کنید. سپس پیچ ریگلاژ را بچرخانید. توجه داشته باشید چرخش پیچ به اندازه‌ای باشد که اگر ترمز دستی پنج دانه بالا آمد سفت شود. همچنین پیچ ریگلاژ را بیش از اندازه سفت نکنید زیرا لنت‌ها داغ شده و زودتر از موعود تمام می‌شوند.
روش دوم
در این روش خودروی خود را در یک سراشیبی پارک کرده و پیچ ریگلاژ را به اندازه‌ای که یک دور باقی بماند، شل کنید. سپس اهرم را چهار الی پنج بار بالا و پایین ببرید. حال ترمز دستی را در حالت خوابیده یا غیرفعال قرار داده و خودرو را روشن کنید.
در این لحظه پدال ترمز را در فواصل 3 الی 4 ثانیه برای 3 بار متوالی فشار دهید. مجددا خودرو را خاموش کرده و پیچ ریگلاژ را به اندازه‌ای که اهرم ترمز 9 دانه بالا بیایید و سفت شود، قرار دهید.
روش سوم
اگر بعد از انجام روش‌های فوق، همچنان مشکل در سر جای خود باقی بود، چاره‌ای جزء مراجعه به مکانیک ندارید. توجه داشته باشید که ما در ابتدا این بخش عنوان کردیم که در صورت عدم تخصص و اطلاعات کافی برای ریگلاژ به یک متخصص مراجعه کنید.
با این وجود در صورت عدم نتیجه، بهتر است که به یک تعمیر کار متخصص مراجعه کنید. زیرا ممکن است که به دلیل علت‌های زیر یا خرابی یکی از قطعات، ترمز دستی کارایی لازم را نداشته و به درستی ریگلاژ نشود.
از جمله این دلایل می‌توان به دو مورد زیر اشاره کرد:
- کشکک‌ها یا لنت‌های عقب از بین رفته اند.
- سیم‌ها ترمز آسیب دیده یا به طور کلی خراب شده اند.
چه زمانی از ترمز دستی استفاده کنیم؟
یکی از مسائل یا به عبارتی یکی از دغدغه‌های اصلی رانندگان تازه کار، عدم اطلاع از زمان ترمز کشیدن صحیح خودرو است.
شما می‌توانید به عنوان یک راننده در هر شرایط آب و هوایی و در مسیرهای سراشیبی یا سطح هموار از ترمز دستی استفاده کنید.
هنگامی‌که ترمز خودرو از کار افتاده است، با بالا کشیدن اهرم ترمز دستی به آرامی، خودروی شما متوقف می‌گردد. البته استفاده از ترمز دستی در سرعت‌های بالا خطرناک بوده و می‌تواند حادثه ساز باشد. به همین دلیل آموزش و نحوه استفاده از آن حائز اهمیت است.
نکته: اگر در طولانی مدت از ترمز دستی استفاده نشود، احتمال خرابی و زنگ زدگی آن وجود دارد و ممکن است که در مواقع ضروری کارایی لازم را نداشته باشد.
چند نکته مهم درباره ترمز دستی:
شاید در نگاه اول، ترمز دستی یکی از ساده‌ترین قسمت‌های خودرو باشد که کار کردن آن بسیار راحت است. در حالیکه اینچنین نیست. همانطور که مطالعه کردید، مکانیزم و نحوه عمل کرد این قطعه وابسته به راننده و برخی از قطعات خودرو است. بنابراین نمی‌توان به راحتی از کنار آن عبور کرد.
در این بخش به برخی از مهم‌ترین نکات درباره ترمزهای دستی اشاره می‌کنیم.
- اگر ترمز دستی بیش از اندازه بالا کشیده شود، پایین آوردن آن کمی سخت خواهد شد. در این هنگام بهتر است که دکمه روی اهرم را فشار داده و همزمان کمی به سمت بالا آورده و سپس به سمت پایین هدایت کنید.
- در هنگام پایین آوردن ترمز دستی توجه داشته باشید که آن را به طور کامل پایین آورید. زیرا رها کردن نیمه کاره آن موجب آسیب به سایر قطعات می‌گردد.
- همانطور که می‌دانید به ترمزهای دستی، ترمزهای اضطراری نیز گفته می‌شود که در مواقع اضطرار و ضروری مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر علارقم فشردن پدال ترمز، خودرو متوقف نشد، می‌توانید از ترمز دستی استفاده کنید.
آموزش غیر فعال کردن ترمز دستی در خودروهای جدید
در مطالب فوق به آسیب‌های حرکت خودرو با ترمز دستی فعال اشاره کردیم. در این شرایط احتمال آسیب به قطعات و ابزارها وجود دارد. در ترمزهای دستی بدون کابل و الکترونیک، سیستم به گونه‌ای که تعبیه شده است که در زمان شروع به حرکت، ترمز دستی غیرفعال می‌گردد.
اما در انوع دیگر این گونه نیست. درواقع سازندگان خودرو، در نوع جدید از خودرها در کنار آمپر ، چراغ دیگری قرار داده اند که با سنسور لنت در ارتباط است. این قطعه در صورت تمام شدن لنت‌ها یا بروز مشکل در آن‌ها روشن شده و هشدار می‌دهد. در این هنگام ترمز دستی، لنت‌ها و سایر متعلقات مربوط به ترمز باید مورد بررسی قرار گیرند.
